در تاریخ جاسوسی و گردآوری اطلاعات، برخی از ماجراها به دلیل پیچیدگی و تاثیرگذاری‌شان بر جهان، بیش از دیگران به یاد می‌مانند. یکی از این ماجراها، ماجرای “جاسوسان کمبریج” یا “گروه پنج‌ نفره کمبریج” است که در میانه‌ قرن بیستم، نقش کلیدی در انتقال اطلاعات محرمانه از بریتانیا به اتحاد جماهیر شوروی داشت.

تشکیل حلقه جاسوسی کمبریج

در دهه‌ ۱۹۳۰ میلادی، گروهی از دانشجویان دانشگاه کمبریج که گرایش‌های چپ‌گرایانه و کمونیستی داشتند، تحت تاثیر ایدئولوژی‌های شوروی قرار گرفتند و تصمیم گرفتند  برای اتحاد جماهیر شوروی جاسوسی کنند. اعضای اصلی این گروه شامل کیم فیلبی، گای برگس، دونالد مک‌لین، آنتونی بلانت و جان کایرنکراس بودند.

کیم فیلبی: مغز متفکر حلقه

هارولد “کیم” فیلبی، یکی از برجسته‌ترین اعضای این حلقه بود. او در ابتدا به عنوان خبرنگار فعالیت می‌کرد، اما به زودی وارد سرویس اطلاعاتی بریتانیا (MI6) شد و توانست به یکی از پست‌های کلیدی در این سازمان دست یابد. فیلبی به عنوان مأمور دوگانه برای شوروی فعالیت می‌کرد و اطلاعات بسیار مهمی را به شوروی‌ها منتقل می‌کرد.

در سال ۱۹۶۳، پس از افشای برخی اطلاعات و مشکوک شدن MI6 به فیلبی، او موفق به فرار به شوروی شد و تا پایان عمرش در مسکو زندگی کرد. او در مسکو به عنوان قهرمان شناخته می‌شد و جوایز متعددی از سوی حکومت شوروی دریافت کرد.

گای برگس: جاسوسی در وزارت خارجه

گای برگس، یکی دیگر از اعضای اصلی این حلقه، در وزارت خارجه بریتانیا فعالیت می‌کرد. او نیز همانند فیلبی، اطلاعات حیاتی را به شوروی منتقل می‌کرد. زندگی برگس پر از فراز و نشیب بود و او به دلیل رفتارهای غیرمتعارف و شایعات مربوط به زندگی شخصی‌اش، همواره در مرکز توجه قرار داشت.

برگس در سال ۱۹۵۱، به همراه مک‌لین، پس از افشای هویتشان به شوروی گریخت. این فرار نه تنها در بریتانیا بلکه در سطح بین‌المللی نیز بازتاب گسترده‌ای داشت.

دونالد مک‌لین: دیپلمات دوچهره

دونالد مک‌لین نیز مانند برگس، در وزارت خارجه بریتانیا فعالیت می‌کرد و مسئولیت‌های مهمی را بر عهده داشت. او در طول جنگ جهانی دوم و پس از آن، اطلاعات بسیار مهمی را به شوروی منتقل کرد.

پس از فرار به شوروی، مک‌لین در مسکو مستقر شد و تا پایان عمرش در آنجا زندگی کرد. او نیز مانند فیلبی و برگس، به عنوان قهرمان در شوروی شناخته می‌شد.

آنتونی بلانت: جاسوس در دل کاخ سلطنتی

آنتونی بلانت، به عنوان کارشناس هنر و تاریخ‌دان در کاخ سلطنتی بریتانیا فعالیت می‌کرد و ارتباط نزدیکی با خانواده سلطنتی داشت. او نیز یکی از اعضای حلقه‌ جاسوسی کمبریج بود و اطلاعات مهمی را به شوروی منتقل می‌کرد.

هویت بلانت تا سال‌ها پس از جنگ افشا نشد. در دهه‌ ۱۹۷۰، هویت او به عنوان جاسوس فاش شد، اما به دلیل خدماتش به هنر و تاریخ، او مورد عفو قرار گرفت و از محاکمه و مجازات مصون ماند.

جان کایرنکراس: حلقه پنجم

جان کایرنکراس، پنجمین عضو این حلقه، در وزارت دارایی بریتانیا فعالیت می‌کرد و اطلاعات اقتصادی مهمی را به شوروی منتقل می‌کرد. او نیز مانند دیگر اعضا، از طریق روابط نزدیکی که با دیگر اعضای حلقه داشت، به عنوان جاسوس فعالیت می‌کرد.

او نیز پس از افشای هویت، کایرنکراس نیز همانند دیگران، به شوروی پناه برد و تا پایان عمر در آنجا زندگی کرد.

پیامدها و تاثیرات

حلقه جاسوسی کمبریج تاثیرات عمیقی بر روابط بین‌الملل و جنگ سرد داشت. اطلاعاتی که این حلقه به شوروی منتقل کرد، به تقویت مواضع شوروی در مقابل غرب کمک شایانی کرد و توانست توازن قوا را به نفع شوروی تغییر دهد.

افشای فعالیت‌های جاسوسی این حلقه، باعث شد که سرویس‌های اطلاعاتی بریتانیا دچار تغییرات اساسی شوند و تدابیر امنیتی سخت‌گیرانه‌تری اتخاذ کنند تا از وقوع مجدد چنین رخدادهایی جلوگیری کنند.

ماجرای جاسوسان کمبریج الهام‌بخش نویسندگان و فیلم‌سازان بسیاری شده است. کتاب‌ها و فیلم‌های متعددی بر اساس این ماجرا ساخته شده‌اند که هر یک به نوبه‌ خود، زوایای مختلف این ماجرا را به تصویر کشیده‌اند.

کتاب‌ها و فیلم‌های مهم بر اساس ماجرای جاسوسان کمبریج

کتاب‌ها

1. “The Spy Who Came in from the Cold” یا جاسوسی که از سردسیر آمدنوشته‌ی جان لوکاره (John le Carré)

این رمان مشهور یکی از آثار برجسته‌ی جاسوسی است که اگرچه مستقیماً درباره‌ی جاسوسان کمبریج نیست، اما الهام‌گرفته از فضای جنگ سرد و فعالیت‌های جاسوسی مشابه است.

2. “A Spy Among Friends: Kim Philby and the Great Betrayal” نوشته‌ی بن مک‌اینتایر (Ben Macintyre)

این کتاب به بررسی زندگی کیم فیلبی و خیانت‌های او می‌پردازد و به‌طور دقیق‌تر به روابط و شبکه‌ی جاسوسی او می‌پردازد.

3. “My Silent War: The Autobiography of a Spy” نوشته‌ی کیم فیلبی (Kim Philby)

این کتاب، خودزندگینامه‌ی کیم فیلبی است و از زبان خود او، روایت‌های جاسوسی و خیانت‌هایش به تصویر کشیده می‌شود.

4. “The Cambridge Spies” نوشته‌ی آناتول گولتز (Anatol Golitsyn)

این کتاب به بررسی جامع‌تر و تاریخی‌تر ماجرای جاسوسان کمبریج و تاثیرات آنها بر جنگ سرد می‌پردازد.

فیلم‌ها و سریال‌ها

1. “The Cambridge Spies” (2003)

این مینی‌سریال تلویزیونی به کارگردانی تیم فیول (Tim Fywell) زندگی و فعالیت‌های جاسوسان کمبریج را به تصویر می‌کشد و به بررسی خیانت‌ها و تاثیرات آنها می‌پردازد.

2. “Philby, Burgess and Maclean” (1977)

این فیلم تلویزیونی به کارگردانی گراهام ویلیامز (Graham Williams) داستان سه نفر از اعضای اصلی حلقه جاسوس ی کمبریج را روایت می‌کند و به خیانت‌های آنها می‌پردازد.

3. “An Englishman Abroad” (1983)

این فیلم تلویزیونی به کارگردانی جان شلزینگر (John Schlesinger) داستان زندگی گای برگس پس از فرارش به شوروی را روایت می‌کند و نگاهی به دوران زندگی او در تبعید دارد.

4. “The Jigsaw Man” (1983)

این فیلم به کارگردانی ترنس یانگ (Terence Young) و با بازی لارنس اولیویه (Laurence Olivier) و مایکل کین (Michael Caine) داستان یک مامور دوجانبه را به تصویر می‌کشد که از زندگی و فعالیت‌های جاسوسان کمبریج الهام گرفته شده است.

5. “Tinker Tailor Soldier Spy” (2011)

فیلم «بندزن خیاط سرباز جاسوس» که بر اساس رمان جان لوکاره ساخته شده است، اگرچه مستقیماً درباره‌ی جاسوسان کمبریج نیست، اما فضایی مشابه و داستان‌هایی از خیانت‌های جاسوسی در دوران جنگ سرد را به تصویر می‌کشد.