بازگشت جنجالی بازنشستگان به کار؛ با مستمری خداحافظی کنید - حمایت آنلاین

فهرست محتوا

از استانداری تا شستا؛ سرگذشت یک قانون پرحاشیه

اشتغال مجدد و پیامدهای آن؛ قانون چه می‌گوید؟

ابعاد اقتصادی بحران؛ آمارهایی که نادیده گرفته نمی‌شود

چرا بازنشستگان بازمی‌گردند؟

جست‌وجوی یک مدل منعطف

سال ۱۴۰۵ چه در پیش دارد؟

سخن پایانی؛ پایان راهکارهای صفر و یک

گسترش نیوز: در حالی که نرخ بیکاری جوانان تحصیل‌کرده همچنان بالای ۲۰ درصد مانده و صندوق تأمین اجتماعی با کسری بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان در وضعیت بحرانی قرار دارد، بحث بازگشت بازنشستگان به کار دوباره به یکی از چالش‌های جدی این روزهای ایران تبدیل شده است. مسئله‌ای که در ظاهر یک موضوع اداری به نظر می‌رسد، اما در عمل به گره‌ای اقتصادی–اجتماعی بدل شده؛ آیا استفاده از تجربه مدیران و متخصصان بازنشسته ضروری است؟

از استانداری تا شستا؛ سرگذشت یک قانون پرحاشیه

قانون «ممنوعیت به‌کارگیری بازنشستگان» نخستین‌بار در سال ۱۳۹۵ تصویب شد و طی سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۷ و ۱۴۰۰ اصلاحات متعددی را پشت سر گذاشت. فلسفه این قانون دو محور اصلی داشت؛ کاهش هزینه‌های دولت و باز کردن مسیر اشتغال برای نسل جدید. اما جایگاه تامین اجتماعی، به‌عنوان نهادی عمومی و خارج از دولت، همیشه در منطقه خاکستری قرار داشت؛ موضوعی که به مناقشه‌های متعدد حقوقی و اجرایی منجر شد.

در نهایت، دیوان محاسبات کشور در سال ۱۴۰۳ اعلام کرد که شستا و همه زیرمجموعه‌های آن نیز مشمول این قانون‌اند. این تفسیر، موجی از تغییرات مدیریتی را در هلدینگ‌های بزرگ تامین اجتماعی رقم زد و ده‌ها مدیر بازنشسته در بهار و تابستان ۱۴۰۴ ناچار به ترک سمت‌های خود شدند.

اشتغال مجدد و پیامدهای آن؛ قانون چه می‌گوید؟

بازنشسته تأمین اجتماعی اگر دوباره مشغول کار شود، با دو مجموعه قانون روبه‌رو است:

یک، قانون ممنوعیت به‌کارگیری بازنشستگان که اشتغال در دستگاه‌های دولتی و عمومی را ممنوع می‌کند؛ دو، تبصره ۲ ماده ۴۱ قانون تامین اجتماعی که می‌گوید در صورت اشتغال جدید و بیمه‌پردازی، مستمری قطع خواهد شد.

در خرداد ۱۴۰۴ تأمین اجتماعی بخشنامه‌ای صادر کرد که براساس آن حتی قراردادهای پیمانکاری یا مشاوره‌ای نیز در صورت مشاهده «رابطه تبعیت» مصداق اشتغال تلقی و مستمری قطع می‌شود. این در حالی بود که رأی وحدت رویه شماره ۹۰ دیوان عدالت اداری (۱۳۹۸) تأکید داشت قراردادهای مشاوره‌ای واقعی، رابطه کارگری–کارفرمایی ایجاد نمی‌کند.

با وجود چند رأی ابطالی در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، تأمین اجتماعی رویکرد سخت‌گیرانه‌تری اتخاذ کرده و هزاران بازنشسته در سال‌های گذشته با قطع مستمری مواجه شده‌اند.

ابعاد اقتصادی بحران؛ آمارهایی که نادیده گرفته نمی‌شود

بر اساس آخرین داده‌ها در آبان ۱۴۰۴، حدود ۴.۹ میلیون مستمری‌بگیر در تأمین اجتماعی وجود دارد. از این میان، برآوردها نشان می‌دهد ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار نفر هنوز مشغول کارند؛ بیشتر با قراردادهای خصوصی یا مشاوره‌ای. تنها در شش ماه نخست امسال بیش از ۴۲ هزار مورد قطع مستمری به دلیل اشتغال مجدد ثبت شده است.

این آمار زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم متوسط مستمری بازنشستگان حدود ۱۲.۵ میلیون تومان است، در حالی که هزینه سبد معیشت خانوار شهری به بیش از ۳۰ میلیون تومان رسیده. برای بسیاری از خانواده‌ها، قطع این مستمری به معنای سقوط ناگهانی در دامنه آسیب‌های معیشتی است.

چرا بازنشستگان بازمی‌گردند؟

افزایش تورم و کاهش قدرت خرید در سال‌های اخیر مهم‌ترین عاملی است که بازنشستگان را دوباره به بازار کار سوق می‌دهد. در این میان، متخصصان حوزه‌هایی مانند نفت، پتروشیمی، بانکداری و مدیریت پروژه بیش از دیگران خواهان ادامه همکاری در شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی هستند؛ چراکه درآمد این بخش‌ها بسیار بالاتر از میانگین حقوق در بازار کار است.

از یک سو ادامه حضور بازنشستگان در برخی صنایع مزیت‌هایی دارد. بررسی‌های داخلی شستا نشان می‌دهد خروج مدیران باتجربه در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ در برخی هلدینگ‌ها منجر به افت ۱۸ درصدی عملکرد پروژه‌ها شده است؛ اما بازگشت بازنشستگان به کار فشار بر بازار کار جوانان را تشدید می کند. از سوی دیگر، اشتغال بدون پرداخت حق بیمه (به‌ویژه در قالب قراردادهای مشاوره‌ای) بار مالی مضاعفی بر صندوق تحمیل می‌کند؛ صندوق باید مستمری بپردازد اما درآمد بیمه‌ای دریافت نمی‌کند.

جست‌وجوی یک مدل منعطف

در میانه این چالش، دولت و مجلس چند مسیر جایگزین را در دستور کار دارند. مهم‌ترین آنها طرح «بازنشستگی تدریجی» است که وزارت کار در تابستان ۱۴۰۴ ارائه کرد؛ مدلی که اجازه می‌دهد بازنشسته تا پنج سال با نیمی از ساعت کار و دریافت ۵۰ درصد مستمری فعالیت کند و هم‌زمان حق بیمه بپردازد تا مستمری نهایی‌اش افزایش یابد. این طرح هنوز تصویب نشده، اما احتمال گنجاندن آن در لایحه بودجه ۱۴۰۵ زیاد است.

همچنین قراردادهای مشاوره‌ای واقعی همچنان طبق آرای دیوان عدالت اداری معتبر شناخته می‌شود و شرکت‌های دانش‌بنیان طبق مصوبه مهر ۱۴۰۴ از قانون ممنوعیت مستثنی هستند.

سال ۱۴۰۵ چه در پیش دارد؟

با تشدید کسری صندوق و فشار مجلس برای اجرای کامل متناسب‌سازی و پرداخت بدهی‌های انباشته دولت، احتمال شدت گرفتن نظارت‌ها و سخت‌گیری‌ها بالاست. با این حال، نیاز صنایع به تجربه نیروهای باسابقه و نفوذ تشکل‌های بازنشستگی باعث می‌شود دولت نتواند رویکرد «قطع کامل» را در پیش بگیرد. پیش‌بینی اصلی برای سال آینده، ادامه وضعیت کنونی همراه با نظارت سختگیرانه‌تر بر قراردادهای مشاوره‌ای و اجرای آزمایشی بازنشستگی تدریجی در چند هلدینگ بزرگ است.

سخن پایانی؛ پایان راهکارهای صفر و یک

بحث بازگشت بازنشستگان نشان داده که نسخه‌های صفر و یک در این حوزه پاسخ نمی‌دهد. کشور از یک‌سو به تجربه مدیران تراز خود نیاز دارد و از سوی دیگر با صندوقی مواجه است که تنفسش دشوار شده و نسلی جوان که برای ورود به بازار کار چشم‌انتظار است. راه‌حل، نه در قطع ناگهانی مستمری و نه در به‌کارگیری بی‌ضابطه بازنشستگان، بلکه در طراحی مدل‌های منعطف، قابل نظارت و اقتصادی است؛ مدل‌هایی که بتوانند سرمایه انسانی را حفظ کنند، صندوق را از فروپاشی نجات دهند و فرصت‌های برابر برای جوانان ایجاد کنند.

گسترش نیوز

اقتصاد

بازگشت جنجالی بازنشستگان به کار؛ با مستمری خداحافظی کنید

بانک و بیمه

بازگشت جنجالی بازنشستگان به کار؛ با مستمری خداحافظی کنید

کدخبر:
364816

امیر خیرخواهان

۱۴۰۴/۰۸/۳۰ ۰۶:۰۰:۰۰